De resultaten van de analyses van KMI-wetenschappers bevestigen dat zowel Beauraing (provincie Namen) op 19 juni als Houffalize (provincie Luxemburg) op 27 juni getroffen werden door een tornado.
De stad Beauraing werd op de avond van 19 juni 2021 getroffen door een tornado van niveau EF2 op de aangepaste Fujita-schaal. Dit betekent dat er aanzienlijke schade is aan huizen en gebouwen. Veldonderzoek werd uitgevoerd om aanwijzingen te vinden over de omvang en ruimtelijke spreiding van de aangerichte schade. Ook getuigenissen van de bewoners werden verzameld. Al deze elementen werden vergeleken met de meteorologische gegevens die beschikbaar zijn op het KMI, zoals bijvoorbeeld radarbeelden.
Schade aangericht door de tornado in Beauraing op 19 juni (bron: Bastien Lombeau)
Een week later werd ook de regio rond Houffalize op de avond van 27 juni 2021 door een tornado getroffen. In tegenstelling tot de tornado in Beauraing, gebeurde die in Houffalize nog voor dat het donker was. Hierdoor was het mogelijk om de tornado ook visueel vast te leggen. De verschillende foto- en videoreportages die door de inwoners van de regio werden verspreid op sociale media zorgen voor voldoende beeldmateriaal. Bovendien toonden de beelden van de KMI-radar in Wideumont een typische structuur van onweer die wijst op een tornado (zie uitleg verder in de tekst).
Wat is een tornado en hoe wordt ze gevormd?
Windhozen of tornado’s zijn ongetwijfeld één van de meest vernietigende weerfenomenen op onze planeet. De benaming tornado of windhoos slaat in feite op hetzelfde fenomeen. Doorgaans spreekt men van een windhoos bij minder krachtige tornado’s (zoals in onze streken). Een windhoos is een sterk roterende luchtkolom (een wervelwind) die verbonden is met een stapelwolk en die in contact staat met het aardoppervlak. Dit weerfenomeen wordt meestal gelinkt aan aan supercel (onweer in rotatie). De windsnelheden die met windhozen gepaard gaan, kunnen oplopen tot 500 kilometer per uur. Bij zwaar onweer kunnen onder bepaalde omstandigheden één of meerdere windhozen ontstaan. In België varieert de levensduur van een windhoos van enkele seconden tot 15 minuten.
Ook in Europa
Als we over tornado’s spreken denken we meteen aan Amerika. Windhozen houden in Europa dan ook een kleiner risico in, omdat ze doorgaans minder krachtig zijn. Toch groeit het besef dat ze ook in Europa voorkomen en schade kunnen aanrichten. In ons land komen gemiddeld 3 à 5 windhozen per jaar voor die soms voor veel schade zorgen.
Hoe kunnen radarbeelden helpen om tornado’s op te sporen?
Tornado’s zijn zeer plaatselijke fenomenen, en ze hebben vaak ook een relatief korte levensduur. Ze vallen daardoor vaak door de mazen van het “klassieke” waarnemingsnetwerk, zoals het netwerk van de officiële weerstations. Zeker als een tornado ‘s nachts plaatsvindt, en er daardoor dus geen visuele waarnemingen beschikbaar zijn, is het soms heel moeilijk om een mogelijke tornado te bestuderen, of zelfs te bevestigen.
Eén instrument dat zeer nuttig is bij de analyse van mogelijke tornado’s is de weerradar. Met zo’n radar is het mogelijk om de intensiteit en ook de snelheid van neerslaggebieden te bepalen. Vooral de detectie van de beweging op de zgn. “Dopplerbeelden” is bijzonder belangrijk in de post-analyse van windschade. Er kan namelijk bepaald worden of er rotatie in de (super)cel aanwezig is, wat vaak een voorloper is van de ontwikkeling van een tornado. Op de radarbeelden is de tornado zelf nooit te zien, want het gebeurt onder de radarbundel, en de dimensies van een tornado zijn ook vaak te klein om door de weerradar te worden gedetecteerd. Wat de radar wél detecteert, is de rotatie in de onweerscel (mesocycloon) die de tornado genereert.
De radarecho's van onze radar in Wideumont toonden op 27 juni de typische structuur ("hook echo") die kenmerkend is voor mesocyclonen (zie figuur 1). Daarnaast kunnen we op de Dopplerbeelden (figuur 2) ook aanwijzingen vinden voor het roterende systeem dat de aanleiding kan geven voor de vorming van een tornado.
Belangrijk bij de interpretatie van de Dopplerbeelden is dat een weerradar enkel de beweging kan detecteren naar de radar toe of van de radar weg. Men spreekt daarom van radiale snelheid. Op de figuur 2 is dit aangeduid met een groene (naar de radar toe) en rode (van de radar weg) kleur. De Dopplerbeelden zijn in deze dynamische situaties zeer complex en vaak ook vrij ruizig, waardoor eenduidige conclusies niet altijd mogelijk zijn. Toch is er op de radarbeelden van 27/06 (tornado Houffalize) een draaiende structuur waar te nemen. Deze was niet zo duidelijk op het moment van de tornado zelf (rond 19u), maar wel een beetje later in de verdere evolutie van de cel (19u40, figuur 2).
Figuur 1: Reflectiviteitsbeelden geven de intensiteit van de neerslag weer. De rode en paarse gebieden zijn de gebieden met zeer intense neerslag, waarvan de paarse kernen vaak ook hagel bevatten.
Figuur 2: Dopplerbeelden geven de beweging van de neerslag, relatief ten opzicht van de radar: een rode kleur betekent dat de neerslag van de radar weg beweegt, een groene naar de radar toe.
De tornado in Houffalize werd omstreeks 19u05 vastgelegd op beeld. We zien de kenmerkende krul (hook echo) op dat moment ook in de intensiteitsbeelden (figuur 1). Op figuur 2 zien we Dopplerbeelden met de radiale snelheid van de neerslagzones. Wanneer de rode en de groene kleuren dicht bij elkaar liggen in een zone van hoge reflectiviteit (“dipool”), kan dit wijzen op rotatie in een cel. Toch moet men over de nodige expertise en ervaring beschikken voor de correctie interpretatie van deze snelheidsbeelden, want vaak is er tijdens deze dynamische situaties ook veel ruis.
Waarnemingen gebruikers via KMI-app
We willen er u graag aan herinneren dat u alle weerfenomenen, waaronder tornado’s, rechtstreeks aan onze weerkamer kan doorgeven via de gratis KMI-app.
